هاشم بن سلیمان بحرانیبَحرانی، هاشم بن سلیمان، مفسّر و محدّث و مؤلّف شیعی قرن یازدهم است. ۱ - نسب هاشم بحرانینسب او، بنا به نقل افندی اصفهانی، به سید مرتضی علم الهدی و از آن طریق به امام موسی کاظم علیه السّلام می‌رسد. [۱]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۲۹۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
اهل تَوبَلی از توابع بحرین بود، در ۱۱۰۷ یا ۱۱۰۹ درگذشت و در زادگاه خود به خاک سپرده شد. [۲]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، ج۱، ص۶۴، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا).
۲ - زندگی‌نامه هاشم بحرانیدر منابع هیچ گونه اطلاعی درباره دوران تحصیل او یافت نمی‌شود و فقط برخی از علمای اخباری معاصرش را، مانند فخرالدین طُرَیحی، بنقل از خود او به عنوان مشایخ او نام برده اند. [۳]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، ج۱، ص۶۶، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا).
[۴]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۳۰۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۵]
حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل ،ج ۳، ص ۳۸۹، چاپ محمدرضا نوری نجفی، تهران ۱۳۲۱.
۳ - استادان هاشم بحرانیسلسله مشایخ روایی بحرانی، چنانکه در پایان البرهان آمده است، به کلینی و صدوق و طوسی می‌رسد. [۶]
هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۵۵۱، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش.
۴ - گردآوری کتابهای حدیثیگذشته از ریاست دینی در روزگار خود، در گردآوری نوادر کتب حدیث پیشینیان و تتبّع در این علم کم نظیر بوده است. یوسف بحرانی [۷]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، ص۶۳، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا).
از این جهت فقط علاّ مه مجلسی را برتر از او می‌شمارد، هر چند که او برخلاف مجلسی تنها به جمع و نقل روایات بی هیچ توضیح و تفسیری اهتمام داشته است. به دلیل کثرت تألیفات [۸]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۳۰۰، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
و اطلاعات گسترده در زمینه های مختلف علوم دینی، به سیّد هاشم علاّ مه مشهور شده است. [۹]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، ج۱، ص۳، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا).
[۱۰]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۲۹۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۵ - آثار هاشم بحرانیبیشتر آثار او، مانند غایه المرام و ایضاح المسترشدین و الانصاف و معالم الزّلفی، درباره مسایل امامت و سایر عقاید دینی از نظرگاه شیعه تألیف شده است. [۱۱]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، ج۱، ص۶۴ - ۶۶، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا).
[۱۲]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۲۹۹ - ۳۰۰، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
تفسیر معروفش البرهان فی تفسیرالقرآن، و به نام شاه سلیمان صفوی، بر همین اساس تهیه شده است. در فقه استدلالی کتابی به نام التّنبیهات داشته که، به نقل افندی اصفهانی، نسخه ای از آن نزد بازماندگان علاّمه مجلسی موجود بوده است. [۱۳]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۳۰۰ - ۳۰۱، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۵.۱ - دیدگاه یوسف بحرانیمع هذا یوسف بحرانی [۱۴]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، ص۶۳، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا).
بر این گمان که از او اثری در فقه باقی نمانده است در مقام فقهی او تردید کرده است، ولی تصریح می‌کند که سرپرستی کارهای دینی شهر را، از جمله قضا و امور حسبیّه، را برعهده داشته و در امر به معروف و نهی از منکر، حتّی نسبت به زمامداران وقت، بسیار جدّی بوده است.
۵.۲ - کتابهای چاپ شده از هاشم بحرانیاز کتابهای او البرهان فی تفسیرالقرآن و غایه المرام و معالم الزلفی و المحجّه و تبصره الولیّ و حلیه الابرار بارها چاپ شده است. کتاب غایه المرام او در زمان ناصرالدین شاه قاجار بر دست شیخ محمّد تقی دزفولی با عنوان کفایه الخصام به فارسی ترجمه شد. [۱۵]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۶، ص۲۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/.
[۱۶]
محمد باقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، ج۸، ص۱۸۳، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰-۱۳۹۲.
۶ - هاشم بحرانی از علمای اخباریسیّد هاشم بحرانی، چنانکه از آثارش برمی آید، از علمای اخباری بوده است و تأکید او بر لزوم فراگیری همه دانشهای دینی از اهل بیت پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلّم در مقدمه البرهان معرّف دیدگاه اوست. بحرانی تا پایان عمر به تدریس اشتغال داشت [۱۷]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۳۰۰، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
و کسانی از او اجازه روایت یافتند [۱۸]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، ج۱، ص۷۵، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا).
که از جمله ایشان شیخ حرّ عاملی بود. [۱۹]
محمدبن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۳۴۱، چاپ احمد حسینی، قم ۱۳۶۲ ش.
۷ - فهرست منابع(۱) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/. (۲) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱. (۳) محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ج ۱۰، ص ۲۴۹-۲۵۰. (۴) هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش. (۵) یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤه البحرین، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم (بی تا). (۶) محمدبن حسن حرّعاملی، امل الا´مل، چاپ احمد حسینی، قم ۱۳۶۲ ش. (۷) محمد باقربن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰-۱۳۹۲. (۸) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل، چاپ محمدرضا نوری نجفی، تهران ۱۳۲۱. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَحرانی»، شماره۵۶۸. |